Historia antiga de Galicia
A historia antiga de Galicia abrangue o período que vai desde a Prehistoria ata a caída do Imperio Romano, momento no que a rexión experimentou profundas transformacións culturais, económicas e sociais. Galicia, situada no noroeste da Península Ibérica, destacou historicamente por ser un territorio de gran riqueza natural, especialmente en recursos minerais como o estaño e o ouro, e pola súa posición estratéxica no Atlántico. Estas características converteron a Galicia nunha zona de interese para diversas civilizacións, desde os primeiros pobos prerromanos ata os romanos.
| Historia antiga de Galicia | |
 Mapa da Gallaecia de Diocleciano. | |
| Historia | Historia de Galicia |
| Cronoloxía | Cronoloxía de Galicia |
| Categoría | Historia de Galicia |
| Prehistoria | |
| Prehistoria de Galicia | |
| Idade Antiga | |
| Historia antiga de Galicia Pobos galaicos e Roma Antiga | |
| Século -II | |
| -139 - -61: Conquista romana de Gallaecia -137: Batalla do Douro -139: Expedición de Décimo Xunio Bruto Galaico | |
| Século -I | |
| -96: Expedición de Publio Licinio Craso -61: Expedición de Xulio César -22: Batalla do Monte Medulio -16: Hispania Citerior Tarraconense c. -15: Fundación de Lucus Augusti | |
| Século III | |
| 212: Nova Citerior Antoniana 298: Provincia romana de Gallaecia | |
| Século IV | |
| c. 350: Cristianización de Galicia 381: Itinerario de Exeria | |
| Idade Media | |
| Historia medieval de Galicia | |
| Idade Moderna | |
| Historia moderna de Galicia | |
| Idade Contemporánea | |
| Historia contemporánea de Galicia | |
| Relacionados | |
| Historia | Historia antiga de España Historia antiga de Portugal |
O nome Galicia procede da tribo dos callaici, pobo que habitaba esta rexión e que deu lugar á denominación de Gallaecia, usada polos romanos para designar un amplo territorio que incluía as actuais Galicia, norte de Portugal e parte de León e Asturias. Antes da chegada dos romanos, este territorio estaba habitado por pobos celtas e prerromanos organizados en tribos que vivían en castros, asentamentos fortificados que reflectían unha sociedade agraria e guerreira.
O primeiro contacto documentado entre a Gallaecia e outras culturas externas foi a través das rutas comerciais relacionadas co estaño e outros metais preciosos. Estes recursos naturais convertérona nun punto de interese para fenicios, cartaxineses e gregos, que mencionaron o territorio en textos antigos, como o de Piteas de Massalia no século IV a. C., quen sinalou a existencia do cabo Nerio e os pobos do golfo Ártabro.
A chegada dos romanos no século II a. C. marcou un cambio crucial para a rexión. A romanización de Gallaecia transformou non só as súas estruturas sociais e políticas, senón tamén o seu panorama cultural e económico. A construción de cidades como Lucus Augusti (Lugo), Bracara Augusta (Braga) e Asturica Augusta (Astorga) consolidou a integración de Galicia no Imperio Romano, mentres que a creación dunha ampla rede de comunicacións e infraestruturas permitiu un maior control e explotación dos seus recursos.
Este período tamén viu o nacemento das primeiras manifestacións cristiás na rexión, como resultado da expansión do cristianismo durante os últimos séculos no Imperio. A historia antiga de Galicia non só é crucial para comprender as raíces da identidade galega, senón que tamén reflicte o papel que esta rexión xogou na evolución histórica e cultural da Península Ibérica.
Pobos prerromanos
editar- Artigo principal: Pobos prerromanos da Península Ibérica.
Cultura castrexa
editar- Artigo principal: Cultura castrexa.
A cultura castrexa foi a manifestación máis destacada dos pobos prerromanos da Gallaecia. Esta cultura, que abrangue desde o século IX a. C. ata a chegada dos romanos no século II a. C., baseouse nun sistema de asentamentos fortificados coñecidos como castros. Estes castros, situados principalmente en outeiros estratéxicos, estaban rodeados de murallas e foxos para a súa defensa. As vivendas eran tipicamente circulares, construídas con pedra e cubertas con teitos de palla ou materiais vexetais.
Os castros de Galicia reflicten unha notable organización urbanística, con rúas, zonas de vivenda e espazos comúns. Exemplos destacados inclúen o castro de Santa Trega na Guarda, a citania de Briteiros en Guimarães e outros moitos xacementos como Baroña e Viladonga. Estes asentamentos demostran unha sociedade unificada e adaptada ás condicións do medio atlántico.
Pobos galaicos
editarAs primeiras mencións que teñen chamado a atención son a de certas illas, as Casitérides, nas que abundaba o estaño. Pero o coñecemento do Occidente foi extremadamente limitado até a época helenística. A primeira referencia é a de Piteas de fins do século IV a. C., quen menciona o cabo Nerio e a tribo dos ártabros. Estas informacións foron recollidas por Eratóstenes (século III a. C.); máis tarde escribiron Polibio (século II a. C.), Artemidoro, Posidonio e Estrabón (século I a. C.), Plinio o Vello (século I) e Tolomeo (século II).
Século -II
editarConquista romana de Gallaecia
editar- Artigo principal: Conquista romana de Gallaecia.
A conquista de Gallaecia polos romanos foi parte do longo proceso de dominación da Península Ibérica, que se estendeu entre o desembarco en Empúries no 218 a. C. e o final das Guerras Cántabras no 19 a. C. Tras a derrota de Cartago na Segunda Guerra Púnica e o dominio das zonas mediterráneas e do interior peninsular, Roma dirixiu os seus exércitos cara ao norte e o noroeste.
Expedición de Décimo Xunio Bruto Galaico
editar- Artigo principal: Décimo Xunio Bruto Galaico.
A campaña contra estas tribos foi liderada inicialmente por Décimo Xunio Bruto Galaico, un destacado xeneral romano que, no 137 a. C., durante o seu mandato como procónsul, avanzou coas súas tropas cara ao norte, cruzando o río Douro e penetrando no corazón do territorio galaico.
Fundou fortalezas e estableceu posicións estratéxicas como Valentia (hoxe Valença do Minho). Durante a súa campaña, cruzou o río Limia, identificado co mítico río Lethes, ao que os seus soldados temían porque, segundo as crenzas, quen o cruzaba perdía a memoria. Para desmentir este mito, Bruto cruzou o río en solitario e comezou a chamar os seus soldados polos nomes para demostrar que o efecto non existía, convencéndoos así de continuar a marcha. Estrabón relata que as tropas de Bruto chegaron ata o río Miño, segundo Floro, despois de atravesar o río Limia "penetrou cara o interior dos pobos célticos, lusitanos e todos os galaicos", percorrendo "vencedor o litoral do océano".[1]
Bruto regresou a Roma triunfante e foi recompensado co título honorífico de " Callaicus " polo senado, recoñecendo así o seu éxito militar. Orosio, séculos despois, falou da que sería coñecida como batalla do Douro onde o xeneral romano loitou con 60 000 galaicos e lusitanos.
Século -I
editarExpedición de Publio Licinio Craso
editarEntre os anos 96 e 94 a. C. tiveron lugar as campañas de Publio Licinio Craso, gobernador de Hispania Ulterior, pola Lusitania e a Gallaecia.[2]
Sertorio e Perperna
editarCara o ano 74 a. C.[2] a expedición de Marco Perperna Veiento e Quinto Sertorio que pasaron un inverno na Lusitania.[3]
Expedición de Xulio César
editarXulio César, cando era propretor da Hispania Ulterior, liderou en persoa unha expedición á Gallaecia entre os anos 61 e 60 a. C. Esta expedición por vía marítima chegou a Brigantium, no golfo Ártabro, no centro de saída do estaño. César non só perseguía a pacificación da zona, senón a descuberta das rutas comerciais ás riquezas mineiras da Península Ibérica.[2] Con este evento remataría a fase lusitana da conquista.
Guerras cántabras
editar- Artigo principal: Guerras cántabras.
A resistencia galaica continuou ata o século I a. C., cando as Guerras Cántabras lideradas por Octavio Augusto puxeron fin á longa loita contra os pobos do norte. Augusto, do 29 ao 19 a. C. liderou en persoa as expedicións de conquista nun despregue de tropas. A resistencia culminaría na batalla do Monte Medulio o remate desta comezou o período de paz coñecido como pax romana.[2]
A partir de entón, a Gallaecia experimentou un proceso de romanización que influíu profundamente na súa cultura, lingua e estruturas sociais, integrándose plenamente no Imperio Romano.
Romanización
editar- Artigo principal: Romanización de Galicia.
Despois desta longa fase de conquista unha serie de cambios comezan coa nova administración. Despois do 19 a. C., o territorio foi incluído dentro da provincia da Lusitania, para despois cambiar á de Hispania Citerior con capital en Tarraco.[4] Con todo, o territorio foi considerado rexión non pacífica, suxeito á vixilancia especial[4] da Legio VII Gemina.
O territorio integrouse na estrutura imperial como populi e castella. No ano 74 d. C., o ius latii outorgou dereitos civís romanos á poboación, acelerando a adopción do latín.
A romanización non eliminou as bases sociais castrexas, senón que se superpuxo a elas. A síntese entre o legado romano (lingua, dereito, urbanismo) e as tradicións locais definiu unha identidade única, base do futuro medieval galego. Con todo, a plena integración no mundo romano non se consolidou até o século III d. C., cando o latín substituíu definitivamente as linguas indíxenas.
Fundación das cidades de Augusto
editarUn dos primeiros froitos da conquista foi a fundación de tres cidades que levaron o nome de Augusto: Bracara Augusta (Braga), Asturica Augusta (Astorga) e Lucus Augusti (Lugo). Estas tres cidades constituíron o triángulo principal da Gallaecia romana, converténdose tempo despois nas capitais dos conventus iuridicus. Segundo a descrición que Plinio fixo dos seus populi, a súa poboación era notable:[5]
A estes [os cántabros] están unidos 22 pobos dos ástures, divididos en augustanos e transmontanos, con Asturica, magnífica cidade. Fronte a estes están os guigurros, os pésicos, os lancienses e os zoelas. O número de toda a poboación é de 240 000 homes libres.
O convento lucense ten ademais dos célticos e lemavos, 16 pobos de nome descoñecido e bárbaro, pero ten case 166 000 homes libres.
Do mesmo modo, o convento brácaro ten 24 cidades e 285 000 homes dos que, ademais de brácaros, poden nomearse sen fastío os bíbalos, os coelernos, os callaecos, os equaesos, os limicos e os querquenos.
Itinerario de Antonino
editar- Artigo principal: Itinerario de Antonino.
A rede de comunicacións trazada despois da conquista foi chave para asentar esta nova organización social. Esta rede de vías conectaban as tres cidades fundadas por Augusto e a infraestrutura creada en época flavia. As vías romanas da Gallaecia foron descritas, ao principio do século III, no Itinerario de Antonino numeradas do XVII ao XX.[6]
A Gallaecia estaba atravesada por catro vías romanas: a vía XVII (por Chaves), a vía XVIII ou vía Nova (por Sandiás), a vía XIX (por Caldas de Reis) e a vía XX (por Brigantium).
Século III
editarProvincia Hispania Superior
editar- Artigos principais: Provincia Hispania Superior e Hispania Nova Citerior Antoniniana.
A Nova Citerior Antoniniana foi unha suposta provincia romana creada polo emperador Caracalla (século III), cuxa existencia se propuxo a partir de dúas inscricións atopadas en León no século XIX. Estas mencionan a Caio Xulio Cerealis como gobernador consular dunha provincia segregada da Hispania Citerior Tarraconensis, abarcando os conventos Lucense, Bracarense e Asturicense, territorios que posteriormente formaron a Gallaecia baixo Diocleciano. A interpretación das inscricións, con lecturas controvertidas como post divissionem (tras a división) ou post divisam (tras ser demarcada), levou a debates sobre a súa duración: mentres algúns estudosos sitúan a súa fin cara ao 235 con Maximino Tracio, outros argumentan que persistiu ata a reforma de Diocleciano (284 - 305), que reorganizou o imperio en dioceses e provincias máis pequenas. Recentemente, o descubrimento dunha inscrición en Italia que alude á Provincia Hispania Superior (século III) reavivou a polémica, pois esta incluiría só os conventos Lucense e Bracarense, excluíndo o Asturicense, o que cuestiona a extensión territorial inicialmente atribuída á Nova Citerior. A falta de consenso epigráfico e a escaseza de fontes fan desta provincia un tema aínda aberto á investigación histórica.
Gallaecia
editar- Artigo principal: Gallaecia.
Sexa como for no século III d. C. coa reforma de Diocleciano, creouse a provincia de Gallaecia, dividida nos conventos xurídicos de Bracarense, Lucense e Asturicense. Aínda que o territorio mantivo elementos preexistentes, a economía transformouse coa introdución das villae romanas e a explotación mineira, especialmente de ouro, que declinou no século II d. C.
A finais do século IV e comezos do V, Gallaecia, integrada no Imperio Romano de Occidente, abranguía o noroeste peninsular dende o Cantábrico ata o Douro e o Sistema Central, grazas á incorporación do Conventus Cluniensis (antes parte da Tarraconense), con capital en Clunia. Bracara Augusta (Braga) mantivo a capitalidade provincial ata a chegada dos suevos no século V, cando se converteu na corte do novo reino. Neste período, Gallaecia destacou polo seu esplendor sociocultural dentro do mundo latino-cristián, reflectido en figuras como os emperadores Magno Máximo (século IV) e Teodosio I (orixinario de Coca, Gallaecia), e en autores como Exeria, cuxo Itinerarium relata a súa peregrinación a Xerusalén, e Paulo Orosio, quen narrou nas súas Historiæ adversus paganos a invasión xermánica do 409.
Cristianización
editar- Artigo principal: Cristianización de Galicia.
Priscilianismo
editar- Artigo principal: Priscilianismo.
O priscilianismo foi unha corrente relixiosa cristiá do século IV impulsada por Prisciliano, bispo de Ávila, que se estendeu principalmente por Gallaecia. Defendía unha reforma interna da Igrexa, promovendo a igualdade da muller no clero, a renuncia ao poder episcopal, unha vida austera (xaxúns, continencia e virxindade) e o estudo da Biblia, incluíndo textos apócrifos, o que desafíou a autoridade eclesiástica. Condenado nos concilios de Zaragoza (380) e Bordeos (384), Prisciliano foi executado en Tréveris (385) por orde do emperador Magno Máximo, acusado de herexía, maxia e maniqueísmo.
Aínda así, o movemento persistiu en Gallaecia, onde se venerou o seu corpo como mártir. Durante o Reino Suevo, mantívose tolerado ata a conversión ao catolicismo do rei Requiario (449), que iniciou a persecución dos priscilianistas. A súa influencia prolongouse até ser condenado definitivamente no Segundo Concilio Bracarense (572), marcando a fin dunha doutrina que fusionou ascetismo, misticismo e rebelión contra a xerarquía eclesiástica.
Notas
editar- ↑ Villares 2004, p. 47, 48.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Villares 2004, p. 48.
- ↑ "Marco Perperna Veiento". dbe.rah.es. Consultado o 2024.
- ↑ 4,0 4,1 Villares 2004, p. 48, 49.
- ↑ Villares 2004, p. 49.
- ↑ Villares 2004, p. 50, 51.