Batalla de Boyacá
A batalla de Boyacá foi a confrontación bélica da guerra de independencia de América do Sur que garantiu o éxito da Campaña Libertadora de Nova Granada. Tivo lugar o día 7 de agosto de 1819 no cruzamento do río Teatinos, en inmediacións de Tunja. A batalla saldouse coa rendición en masa da división realista, e foi a culminación de 77 días de campaña iniciada dende Venezuela polo Libertador Simón Bolívar para independizar o Vicerreinado de Nova Granada.
| Batalla de Boyacá | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Parte de Campaña Libertadora de Nova Granada | |||||||||||
 Batalla de Boyacá. Óleo de Martín Tovar y Tovar, París 1890. | |||||||||||
| |||||||||||
| Belixerantes | |||||||||||
.svg){kind=small} Provincias Unidas da Nova Granada.svg){kind=small} Terceira República de Venezuela
|
.svg){kind=small} Imperio Español
| ||||||||||
| Líderes | |||||||||||
| Simón Bolívar Francisco de Paula Santander José Antonio Anzoátegui Carlos Soublette
|
José María Barreiro Manjón Francisco Jiménez Sebastián Díaz Isidro Barrada Valdés
| ||||||||||
| Forzas en combate | |||||||||||
| Exército Libertador Estimación antiga: 2000 tropas[1] Estimación moderna: 2850[2]-2900[3] tropas (2200 infantes e 600 xinetes)[4] |
Exército Realista Estimación antiga: 2900 tropas[1] Estimación moderna: 2670[2][3]-3500[5] tropas (1800 infantes e 400 xinetes)[4] | ||||||||||
| Baixas | |||||||||||
| 13 mortos e 53 feridos[6] | 100 mortos, 150 feridos e 1600 prisioneiros[6]. Barreiro e os 37 oficiais españois prisioneiros foron executados. | ||||||||||
Antecedentes
editarComezou por unha loita territorial entre o exército realista e o exército libertador, o realista tratando de conquistar territorios e o libertador tratando de impedilo.
Os exércitos
editarAs tropas republicanas estaban conformadas do seguinte xeito:
- Número de combatentes: 2850
- Xefe de batalla
- Xeneral Simón Bolívar.
- División de vangarda: Xeneral Francisco de Paula Santander.
- División de retagarda: Xeneral José Antonio Anzoátegui.
- Xefe do estado maior: Xeneral Carlos Soublette.
- Procedencias dos soldados: na súa maioría de Venezuela e Colombia (granadinos).
As tropas realistas estaban conformadas do seguinte xeito:
- Número de combatentes: 2670 (Infantaría 2300; Cabalaría 350; Artillaría 20).
- Xefe ao mando:
Brigadier José María Barreiro.
- Xefe do estado maior: Sebastián Díaz.
- Vangarda ao mando do coronel Francisco Jiménez.
- Terceira división do exército expedicionario de costa firme. A procedencia dos soldados é de tropas americanas na súa totalidade, orixinarias de Venezuela e Colombia (granadinos), agás o estado maior que é orixinario de España.
Desenvolvemento
editar
O sábado 7 de agosto na mañá, o exército realista desde Motavita iniciou o seu desprazamento cara a Santafé de Bogotá. O seu obxectivo era chegar á capital para unir as súas forzas coas do vicerrei Sámano e organizar unha fronte militar contra Bolívar e o exército libertador. Escolleron a vía pola ponte de Boyacá no Camiño Real, con dirección á capital do vicerreinado. Advertido deste movemento, Bolívar ordenou a marcha do seu exército, tamén cara á ponte de Boyacá, disposto a tomalo para impedir a Barreiro o seu desprazamento cara á capital neogranadina.
As dúas forzas atopáronse no campo de Boyacá. O exército libertador estaba conformado por 2.850 combatentes ao mando do xeneral Simón Bolívar. A vangarda patriota estaba comandada polo xeneral Francisco de Paula Santander e a retagarda, polo xeneral José Antonio Anzoátegui. O xeneral Carlos Soublette era o xefe do estado maior.
As tropas patriotas estaban compostas por granadinos e venezolanos. Os seus integrantes eran crioulos, mestizos, mulatos, zambos, negros e indíxenas, xeralmente xentes pobres, escasas de alimentos e mal vestidos, considerados polas autoridades realista como insurxentes. O exército tivo moito apoio popular dos granadinos, e en especial dos campesiños de Tunja.
Pola súa banda, o exército realista estaba conformado integramente por tropas americanas, uns 2.670 soldados, dos cales 2.300 eran de infantaría, 350 de cabalaría e 20 de artillaría. Este pertencía á terceira división do Exército Expedicionario creado en Nova Granada. O seu comandante era o brigadier José María Barreiro; o xefe do estado maior, o coronel Sebastián Díaz, e a vangarda estaba ao mando do coronel Francisco Jiménez.
Desde o alto de San Lázaro en Tunja, o Libertador e o estado maior observaron os movementos do exército realista. Ás 10 da mañá ordenaron impedir o paso pola ponte de Boyacá, no cal conflúen os dous camiños: o de Samacá, utilizado polos realistas desde Motavita e o Camiño Real, utilizado polos patriotas.
Ás 2 da tarde a descuberta do exército patriota, encomendada ao capitán Andrés Ibarra cos seus xinetes, descendeu da grande abertura do Tobal e chegou até a Casa de Teza e os seus arredores, onde se enfrontou á vangarda realista que estaba en pleno xantar. O xeneral Francisco de Paula Santander iniciou coa vangarda o combate, e puxo en retroceso á vangarda realista até a ponte de Boyacá, onde estaba forte na beira oposta do río Teatinos.
Nese intre chegou ao campo de Boyacá o groso da división de Barreiro polo camiño de Samacá e enfrontouse á retagarda patriota comandada polo xeneral José Antonio Anzoátegui. Neses momentos chegou á Casa de Teza o Libertador Bolívar, quen se situou nun outeiro equidistante entre a ponte e a casa. Así di o coronel Antonio Obando nos seus Apuntamentos para a historia: "O xeneral Bolívar coa nosa retagarda seguiu o movemento de Barreiro e formouse unha fronte á beira oposta do río". Ás 3 da tarde a acción militar era intensa en dous combates simultáneos: as dúas vangardas nos arredores da ponte e o groso dos exércitos na chaira cara ao camiño de Samacá. As forzas patriotas tiñan unidade e facilidade nas comunicacións; en cambio, as realistas estaban incomunicadas e separadas polo Teatinos e a vangarda patriota.
Os soldados patriotas meteron presión con heroísmo contra as forzas de Barreiro. A infantaría patriota fixo un movemento rápido e envolvente. Pola súa banda, o coronel Juan José Rondón cos seus lanceiros de Llano Arriba recibiu a orde de atacar polo centro ao exército realista. Os lanceiros de Rondón arremeteron con ímpeto á infantaría realista que, incapaz de resistir, retrocedeu en desorde. Un escuadrón da cabalaría realista fuxiu polo camiño de Samacá sen presentar resistencia. Así mesmo, os patriotas aniquilaron ao Batallón 2 de Dragóns do exército español.
Simultaneamente, Santander ordenou aos guías de Casanare, guiados por José María Ruiz, pasar ao regato Teatinos para volver por detrás á vangarda realista. Os patriotas rubiron polos escarpados lugares cheos de matogueiras e presentáronse de improviso para envolver por detrás á vangarda realista comandada polo coronel Francisco Jiménez. Dous escuadróns de realistas enfrontáronse aos llaneros, pero foron derrotados. O xeneral Santander aproveitou o desconcerto do inimigo para lanzar sobre a ponte de Boyacá aos batallóns Cazadores e Primeiro de Liña, comandados polos tenentes coroneis Joaquín París Ricaurte e Antonio Obando. A vangarda patriota pasou á beira dereita do río Teatinos ou Boyacá e tomouse a ponte, o obxectivo do combate.
O xeneral Barreiro mantívose á defensiva. Tratou de refacer a súa infantaría noutra altura, pero a rapidez das tropas patriotas pechoulles o paso, polo cal a retagarda realista, cercada por todas partes, decidiu renderse. Así mesmo rendeuse a vangarda realista ante a forza militar da patriota, co seu comandante Santander, considerado o 'Heroe de Boyacá'. Os xefes españois e a división realista case ao completo, uns 1.600 soldados de tropa americana, foron feitos prisioneiros.
A batalla rematou ás 4 da tarde do 7 de agosto de 1819. Apenas morreron máis de 100 realistas, entre eles o coronel Juan Tolrá e o comandante Salazar, e 150 quedaron feridos. Dos patriotas morreron 13 soldados, entre eles o capelán da vangarda, frei Ignacio Díaz, e 53 quedaron feridos.
Con este enfrontamento culminou a Campaña Libertadora de 1819, realizada no seu curto período de 77 días, desde o 23 de maio, cando Simón Bolívar expuxo o plan na aldea do Setenta ante os xefes do exército patriota, seguindo un itinerario militar desde os chairos de Casanare, a cordilleira de Ándelos e as terras da antiga providencia de Tunja, o cal culminou na ponte de Boyacá.